woensdag 21 december 2016

Een stripje levenskunst

De laatste tijd is er een hernieuwde discussie losgebarsten rond het al te gemakkelijk verstrekken aan patiënten van antidepressiva door huisartsen en zielkundigen. Niemand verwoordt zijn bezwaren zo fel als de Deense internist Peter Gøtzsche. Hij noemt antidepressiva (en vele andere medicijnen) zelfs dodelijk en schrijft boeken over de mafia-achtige onderwereld van Big Pharma. Hij betoogt dat psychiaters door de industrie onder druk worden gezet om dodelijke pillen voor te schrijven die niet werken, omdat de gediagnosticeerde ‘geestesziektes’ volgens hem niet bestaan.

Vanzelfsprekend krijgt hij ook weer veel kritiek op zijn stevige uitspraken. Hem wordt angst zaaien verweten om de verkoop van zijn sensationele boeken te bevorderen. Ook lijkt hij met zijn nogal paranoïde klinkende antipsychiatrie (People that fuck with your brain) ruimschoots binnen het spectrum te vallen van complotdenkers en anti-science lobbyisten, zoals bijvoorbeeld de anti-vaccers, een groep die, niet gesteund door degelijk wetenschappelijk onderzoek, betoogt dat kinderen autistisch zouden worden van vaccinatie. Hun invloed is schadelijk en heeft al uitbraken van rode hond en mazelen veroorzaakt, ziektes die helemaal niet onschuldig zijn. Gøtzsche’s achtergrond is veel wetenschappelijker dan die van de anti-vaccers, maar niettemin heeft zijn kruistocht de schijn van fanatisme en verdwazing op zich geladen.

Het is mij als leek niet duidelijk hoe wetenschappelijk of anti-wetenschappelijk Gøtzsche’s uitspraken zijn. Hij is echter wel bezig met een botte bijl en moet rekening houden met bijschade, want net als kinderen vormen depressieve jongeren en volwassenen een zeer kwetsbare patiëntengroep. Het aanwakkeren van een massahysterie betreffende hun medicatie kan heel gevaarlijk zijn.

Er zal heus wel een kern van waarheid steken in zijn beoordeling van de farmaceutische industrie, maar tegelijk kan ik, zonder er al te dramatisch over te willen doen, met stelligheid zeggen dat in de periode 1999-2000 een jaar lang Seroxat slikken mij enorm heeft geholpen en misschien zelfs mijn leven gered heeft.

Ik wees op dat moment het leven af, ik was bang om mijn bed te verlaten, ik ontwierp strategieën om me te vervreemden van mijn omgeving, mijn vrienden en mijn kind. Ik huilde de hele dag. Overwoog drie keer per etmaal me van de trap te laten vallen. Van een gezonde honderdvijf kilo viel ik af naar ongeveer tachtig, wat voor een twee meter lange man van veertig ziekelijk mager is. De huisarts dacht niet lang na, en schreef meteen een recept voor Seroxat uit. ‘Pas wel op, dit kan de rijvaardigheid beïnvloeden en je kunt er impotent van worden.’ ‘Geen bezwaar,’ antwoordde ik, ‘ik doe niet aan autorijden. Noch voorlopig aan seks, als het aan mij ligt.’ Ik merkte helemaal niets van de wonderpilletjes, maar dat schijnt nu juist de bedoeling te zijn. De serotonineregeling in mijn hersenen normaliseerde. Na verloop van tijd werd de wanhoop merkbaar minder en kon ik genoeg energie vinden om naar nieuwe woonruimte te gaan zoeken. Want weg moest ik. Weg!

Ik verliet Leiden en kwam in mijn eentje te wonen in Den Haag, in de befaamde Zwarte Madonna van Carel Weeber. Ik stopte met roken, ontdekte een goedkope slijter in de Spuihof alsook de voedselafdeling van Marks & Spencer en binnen een jaar woog ik honderdtwintig kilo en was ik weer redelijk tevreden. Nu weeg ik terug honderdvijf kilo en ben ik nog iets tevredener. Zo zie je maar.

vrijdag 2 december 2016

Michel Faber - The Crimson Petal and the White (2002)

Tot mijn favoriete Nederlandse schrijvers hoort sedert enige tijd Michel Faber. U heeft maar vaag van hem gehoord en dacht eigenlijk dat hij een Engelsman was. Ja hoor, dat heb ik weer! En ik doe het er echt niet om, het overkomt me!
Ik was 100 pagina’s ver in het ruim twee kilo wegende boek en besloot eens te kijken wat dat voor een man was, die Michel Faber. Het eerste dat ik las was een stukje omtrent de reden dat dit boek nooit voorgedragen is voor de Booker-prize. In die tijd, zo vertelde het artikel, moest je nog van de (groot)-Britse nationaliteit zijn om te kunnen meedingen en de Nederlander Faber weigerde zich te laten naturaliseren. Nederlander? Ik was net zo verbaasd als u. Een liefhebber, net als ik, van allerlei obscure avant-garde rock, ook dat nog. Zoiets schept een extra band.

Faber was achttien toen hij begon te schrijven aan The Crimson Petal and the White. Is dat niet toevallig? Net zo oud als Raymond Radiguet was toen zijn ongewoon volwassen debuut verscheen.

We leven al zo’n honderd jaar met een steeds kunstmatiger wordend verschil tussen genre fictie zoals de historische roman of de literaire thriller, en pure literaire fictie. Pas de laatste jaren begint er een soort egalitarisme te ontstaan, waarin de onderscheiden vervagen en alles nog slechts “boek” is. Murakami of Gijp, het moet allemaal kunnen.
In zekere zin is dit een terugkeer naar het literaire klimaat van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw. Want vraag u eens af: welke soort fictie schreef Dickens eigenlijk? Gissing? Cowper Powys? Evelyn Waugh zelfs?

Faber stoeit dan ook naar hartenlust met al die noties en produceert een mengsel van stijlen, een toonzaal van literaturen. Of men het maar uit wil zoeken… De alwetende verteller speelt met zijn karakters. Hij neemt de lezer bij de hand en leidt hem van scène naar scène. Wanneer hij direct tot de lezer spreekt (de alwetende verteller pretendeert zelfs de gedachten van zijn lezer te kennen), valt de zogenoemde fourth wall weg. In de literatuur is dat een aloude techniek, maar tegenwoordig gaat het weer voor heel modern door, vanwege televisieseries als House of Cards. Ik heb altijd een beetje moeite gehad om de term postmodernisme volledig te begrijpen, maar is dit daar nu een voorbeeld van?

Romola Garai en Chris O'Dowd
Die vergelijking met film en televisie komt overigens niet uit het niets tevoorschijn. Ondanks de jonge leeftijd van de schrijver, wekt het boek overal de indruk geschreven te zijn voor een latere verfilming. Sommige bewegingen, gelaatsuitdrukkingen of perspectieven zijn volstrekt filmisch beschreven en suggereren zelfs al bijna een bepaalde stijl van acteren. De verfilming is er dan ook gekomen. In april 2011 zond de BBC een vierdelige miniserie uit met Romola Garai en Chris O'Dowd in de hoofdrollen van respectievelijk de prostituee Sugar en de zeepfabrikant William Rackham.

In de loop van de roman, wanneer de fabel ons, maar misschien ook de schrijver zelf steeds meer begint te interesseren, verdwijnt het postmodernistische karakter langzamerhand uit de bladzijden en krijgen we steeds meer te maken met iets als een moderne negentiende-eeuwse roman: modern eigenlijk alleen nog maar door de onverbloemde beschrijving van lichamelijkheden, en dan met name die lichaamsdelen en handelingen die nu eenmaal corebusiness zijn in de prostitutie.

Toch is er met het einde van het boek wel weer iets heel merkwaardigs aan de hand. Al honderd bladzijden voor het einde begint de lezer te vermoeden wat voor soort ontknoping Faber in petto heeft. Tegelijk realiseert diezelfde lezer zich dat die ontknoping normaal gesproken nog een bepaalde plotwending zou moeten krijgen.
Naarmate het aantal nog te lezen pagina’s kleiner werd, begon ik steeds meer te twijfelen: hij zal toch niet…? Hij zal toch niet helemaal niets doen met het einde? Hij zal ons toch niet welbewust een Onvoltooide aan durven bieden? Maar dat gebeurde dus wel degelijk. Geen einde, daardoor eigenlijk ook geen begin, maar slechts een snede uit de tijd. ‘Tja,’ lijkt het boek te zeggen, ‘dat was het dan. Verrast? Ja ikzelf eigenlijk ook wel een beetje.’
Twee jaren uit de negentiende eeuw zijn hier minutieus, maar volstrekt zonder hogere bedoeling beschreven, met mensen die niet heilig zijn maar ook niet doortrapt.  Beschadigde mensen wier beweegredenen weliswaar uitgebreid geanalyseerd worden, maar wier handelen verder geen enkele morele conclusie suggereert. Het boek heeft geen begin, geen eind, geen goede en geen slechte personen en geen bedoeling. Dat mag je, geloof ik, toch wel heel postmodern noemen.

Ondanks dit in mijn ogen nogal teleurstellende einde, vond ik het een goedgeschreven en slim boek, dat me nieuwsgierig gemaakt heeft naar Fabers overige werk.